Κριτική Δέσποινας Καφενταράκη

Ας μιλήσουμε λοιπόν για τέχνη… Με ποιο τρόπο όμως, μπορεί να μιλήσει κανείς για την τέχνη σήμερα; Πώς επιτυγχάνεται η επικοινωνία για τη σωστή ανάγνωση του έργου τέχνης και πως επιτυγχάνεται εκείνη η αινιγματική και παράδοξη επαφή του πομπού και του δέκτη, στο μεταφυσικό πεδίο του πλαστικού και αισθητικού συστήματος των μορφών; Βρισκόμαστε στην εποχή όπου η τέχνη φαίνεται να παγιδεύεται στα γρανάζια της συγκρατημένης συγκίνησης που μοιραία οδηγεί σε μια παθητική αισθητική εμπειρία. Η αγωνιώδης αναζήτηση του σύγχρονου δημιουργού για ολοένα πιο ιδιάζουσες, πρωτοποριακές προβολές του περιεχομένου και της μορφής των ιδεών του, καθώς και οι οπτικές εκείνες αποτυπώσεις, στο όνομα μιας αβανγκάρντ κάποιες φορές δύσμορφα κατεργασμένης και μη καταληπτικής από τη μεριά του καλλιτέχνη, αλλά επιβεβλημένης λόγω εποχής, οδηγεί συχνά στην κατάλυση των αξιακών όρων της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα πλαστικοτεχνοτροπικών και εννοιολογικών συγχύσεων, διακρίνεται και ξεχωρίζει η τέχνη εκείνη που μοιάζει να ισορροπεί ανάμεσα στο συναίσθημα και την συνειδητή μορφοπλασία στη σύλληψη, μια τέχνη που καταφέρει ακόμη να αγγίζει και τον ανεπιτήδευτο αποδέκτη με την ευθύτητα και την καθαρότητα της έκφρασής της. Σ’ αυτή την κατηγορία καλλιτεχνών ανήκει και ο Βασίλης Καποδίστριας. Ως γνήσιος δημιουργός, προσεγγίζει την εικαστική πραγμάτωση με αμεσότητα και σεβασμό, επιφέροντας με τις συνθετικές του αποτυπώσεις πολύμορφες συναισθηματικές εκφάνσεις, αυξομειάζουσας εκφραστικής έντασης. Μέσα από εννοιακές, μύχιες μορφοπλαστικές διεργασίες, ο Β. Καποδίστριας προκαλεί σημειολογικές σημάνσεις, που προβάλλουν στον θεατή ως ανάγλυφες-γλυπτικές κατασκευές. Ξύλο, πέτρα, σίδερο, ύφασμα, πολυεστέρας κ.α., είναι μερικά από τα υλικά που επιφέρουν και συνεισφέρουν το επιθυμητό αισθητικό αποτέλεσμα. Τα παραπάνω, μοιάζουν να μεταμορφώνονται σε σύμβολα που δίνουν αλληγορικές, διαφορετικές κάθε φορά σημασίες. Πλοίο, αυγό, ζάρι, άγγελος ή χορευτής …. μόνο η καμωμένη από ξύλο φόρμα της βάρκας- πλοίου, παρουσιάζεται ως το συγκεκριμένο-σταθερό στοιχείο της θεματικής του Καποδίστρια, που επαναλαμβάνεται και παραλλάσσεται ποικιλοτρόπως στις ιδέες του, περνώντας θα έλεγα στο πεδίο της συστημικής τέχνης. Ο καλλιτέχνης, στις εν λόγω δημιουργίες του, διαμορφώνει τα στοιχεία, τα μέρη της ιδέας του στο στατικό χώρο της οροθετημένης από εκείνον εικαστικής περιοχής. Τα σύμβολα που κάθε φορά χρησιμοποιεί, δραστηριοποιούνται, κινούνται με δυναμική σε μια ακατάληπτη, μη πραγματική ατμόσφαιρα, καταφέρουν όμως να εξωτερικεύσουν την πολύσημη εννοιολογική τους θέση. Ο Β. Καποδίστριας ξεπερνά το δισδιάστατο ψευδαισθητικό επίπεδο της ζωγραφικής, ορίζει και προβάλλει το περιεχόμενο της σφυγμικής έντασης των απόκρυφων συλλήψεών του, σε ολόγλυφες, ιδιαίτερα λαξεμένες κατασκευαστικές αποτυπώσεις. Χρώμα που κυριαρχεί και συμπάσχει στην συναισθηματική φόρτιση, γήινη παλέτα, δουλεμένη με συγκεκριμένο-επεξεργασμένο τρόπο. Φως και «οξύμωρη» θα έλεγα σκιά, όχι με ψυχρή αποτύπωση, αλλά μειλίχια δοσμένη, έτσι, που να δημιουργεί μια θερμή αίσθηση στην τονικά «πεσμένη» εικαστική απαίτηση της σύνθεσης. Η οργή, η θλίψη, η οσμή της φθοράς, η ελπίδα, η επαναστατική διάθεση, η εγκατάλειψη, η μελαγχολία, η αγωνία, η ένταση, η ανάμνηση, η εγκαρτέρηση, η φιλοσοφική θέση, η προσμονή, η φώτιση, η πίστη, εκφράζονται με ήπιο, διακριτικό αλλά παράλληλα ενεργητικό τρόπο… ασύναχτα συναισθήματα που κατακλύζουν την ατμόσφαιρα και συνευρίσκονται με την κομψοέπεια των στίχων του Οδυσσέα Ελύτη, μεταδίδοντας άμεσα το νόημα στον θεατή, αφήνοντάς του όμως το περιθώριο της δικής του ερμηνευτικής προσέγγισης. Από τις είκοσι κατασκευές, εγκαταστάσεις της ενότητας «Βιωματικές Αποτυπώσεις» που εκτίθεται στον φροντισμένο αυτό χώρο, θα σταθώ σε τρεις: Στη σύνθεση «Μήνυμα Ελπίδας», στη σύνθεση «Στο Μουράγιο» και στη σύνθεση «Αναγέννηση». Στη γλυπτική κατασκευή-εγκατάσταση «Μήνυμα Ελπίδας», πρωταγωνιστούν τρία στοιχεία διαφορετικής υλικής σύστασης: η ξύλινη βάρκα-πλοίο, οι χαρταετοί και δυο ξύλινοι πάσσαλοι-στύλοι. Θέλοντας ο καλλιτέχνης να υπερβεί το πραγματιστικό επίπεδο των επιλεγμένων μορφών του, προτιμά μια διαφορετική οπτική, δίνοντας στις οικείες και σαφείς φόρμες, συμβολική ερμηνεία, μεταδίδοντας στον αποδέκτη του έργου του με συγκροτημένο οπτικό λόγο, τη δύναμη της εσωτερικής του έκφρασης. Η φόρμα της βάρκας-πλοίου, μοιάζει να έχει κίνηση ανοδική, σταθερή πλεύση προς υπέρβαση αποσταθεροποιητικών σκοπέλων και αναζήτηση νέων ατραπών, προστατευμένων από κοινωνικο-πολιτικο-ανθρωπολογικούς φενακισμούς. Η βάρκα, είναι το σύμβολο του ταξιδιού, το αποπερατωμένο πέρασμα των ζωντανών και των νεκρών. Η ζωή, είναι μια ριψοκίνδυνη θαλασσοπορία. Από αυτή την άποψη η εικόνα της βάρκας είναι ένα σύμβολο ασφάλειας. Διευκολύνει το πέρασμα της ύπαρξης-ζωής. Στη χριστιανική παράδοση η εκκλησία είναι η βάρκα στην οποία ανεβαίνουν οι πιστοί για να αποφύγουν τις παγίδες του κόσμου και τις καταιγίδες των έντονων συναισθημάτων, των παθών. Η κιβωτός του Νώε μπορεί να αποτελέσει την εικόνα της παραπάνω θέσης. Ο Πασκάλ έλεγε: « ικανοποιεί και ανακουφίζει το γεγονός να βρίσκεται κανείς πάνω σ’ ένα πλοίο που τραντάζεται από την καταιγίδα, όταν είναι σίγουρος πως δεν θα βυθιστεί». Οι δυο ξύλινοι πάσσαλοι μπορεί να εγκλωβίζουν ανάμεσά τους το πλοίο, κάνοντας δύσβατο το πέρασμα, στενεύοντας τα όρια της αποφασισμένης ρότας, προξενώντας αμφίρροπες συνθήκες στην πλεύση… μπορεί όμως, σύμφωνα με την ενδιαφέρουσα επεξεργασία στο ξύλο που γίνεται από τον καλλιτέχνη, να παίρνουν τη μορφή του σπίρτου, να γίνονται τα σύμβολα της φλόγας, τα σύμβολα του εξαγνισμού, της φώτισης, της υπεροχής και της πνευματικής αγάπης. «Φως και πάλι φως η ψυχή που μάχεται». «Προσανατολισμοί», Οδ.Ελύτης Στο συνθετικό χώρο της εν λόγω εγκατάστασης παρελαύνουν επίσης πολύχρωμοι χαρταετοί, πίσω και γύρω από το πλοίο, σαν γλάροι, σύντροφοι στο ταξίδι, δίνουν τον ρυθμό στην κίνηση, καθορίζουν την ούρια διάθεση του ανέμου για αίσια περάτωση της αποστολής. «Γλάρου στιγμή οριζόντια επάνω από τα πάθη, βάρκα ευτυχισμένη ορμητήριο αναπάντεχο» Προσανατολισμοί», Οδ.Ελύτης Ο χαρταετός, αποτελεί ανάμνηση της παιδικής ηλικίας, των ξένοιαστων στιγμών, συμβολίζει την ανάγκη του ανθρώπου για πνευματική και ψυχική εξύψωση. Τρία λοιπόν στοιχεία σε άρτια συνθετική ισορροπία, το καθένα από αυτά τοποθετημένο έτσι, ώστε να ενδυναμώνει τον συμβολισμό της σκέψης και της έκφρασης του δημιουργού. Η κατασκευή αυτή μπορεί σύμφωνα με την άποψή μου άνετα να σταθεί στο χώρο και ως μεμονωμένη σύλληψη. Η αποτύπωση «Στο Μουράγιο», αποκαλύπτει μια διαφορετική αντιμετώπιση των στοιχείων και συμβολισμών που επιλέγει να παρουσιάσει ο καλλιτέχνης. Κυριαρχεί και πάλι η φόρμα της βάρκας, αυτή τη φορά πολλαπλασιασμένη επί πέντε, όχι όμως να ταξιδεύει, αλλά να έχει αράξει στην προκυμαία στην ακύμαντη θάλασσα μετά από το πολύπαθο ταξίδι αναζήτησης της εξέλιξης. «Κατακλυσμούς ποτέ δεν λογαριάσαμε, μπήκαμε μες στα όλα και περάσαμε». «Το Τρελοβάπορο», Οδ.Ελύτης. Ακολουθείται η ίδια συνθετική κατανομή με την προηγούμενη εγκατάσταση, μόνο που στο φόντο της δεύτερης, στίχοι του Οδυσσέα Ελύτη παίρνουν τη θέση της θάλασσας… κυματοειδείς στρόβιλοι δίνουν φως, δύναμη, χρώμα με την ερμηνευτική και σημειολογική τους ένταση. Και τέλος η γλυπτική κατασκευή «Αναγέννηση». Σε τετράγωνο αυτή τη φορά συνθετικό χώρο, ιδιαίτερα επεξεργασμένο από τον καλλιτέχνη, πρωταγωνιστούν πολύχρωμοι χαρταετοί, κύβοι, τετράγωνες γενικά φόρμες, ένα ζάρι, καθώς και μια μικροσκοπική κόκκινη βάρκα. Το τετράγωνο είναι το σύμβολο της γης, το θεμελιώδες σχήμα του χώρου, σε αντίθεση με τον κύκλο, που είναι του χρόνου. Ο κύβος, αποτελεί το σύμβολο της ικανοποίησης, της σταθερότητας και της διακοπής της κυκλικής εξέλιξης, γιατί καθορίζει και σταθεροποιεί το χώρο στις τρεις διαστάσεις του. Πάνω σε αυτό το περίβλεπτο λοιπόν σχήμα εκτυλίσσεται η συνθετική πλοκή της ιδέας. Η εν λόγω κατασκευή, μοιάζει με παιχνίδι, όπου το ζάρι θα καθορίσει την κίνηση της κόκκινης βάρκας. Ανοδική πλεύση, με επικίνδυνους υφάλους(οι κύβοι), αλλά και προσπελάσιμα περάσματα (οι χαρταετοί) και με τους στίχους του Ελύτη να ενδυναμώνουν το στόχο, το ανέκκλητο ταξίδι προς την εξέλιξη. Ο καλλιτέχνης, επιθυμεί μιαν αναγέννηση, την αφύπνιση της συνείδησης, το πολυσύνθετο ξαναγέννημα των αξιών, των προσδοκιών, των ονείρων. Γιατί όταν οι άνθρωποι χάνουνε κάθε αξία αυτό ισοδυναμεί με έναν ευνουχισμό τους! Η δημιουργία του Β. Καποδίστρια, χαρακτηρίζεται αναμφίβολα από έντονη συναισθηματική πλήρωση. Μέσα από τις συγκεκριμένες φόρμες που ο καλλιτέχνης επιλέγει, φαίνεται να αποδίδεται με σχετικά σαφή τρόπο η ευκταία μορφή του συναισθήματός του. Η κατεργασία του υλικού, το χρώμα, η σχηματική δόμηση, η ισορροπία στη σύνθεση, όλα στην υπηρεσία της ψυχικής απελευθέρωσης, της εσωτερικής έκρηξης. Και ύστερα; Μια ανακουφιστική διάθεση, μια πληρότητα όταν το αποτέλεσμα ανταποκρίνεται στο επιθυμητό. Το μήνυμα μεταδόθηκε. Η θέαση του εικαστικού έργου, ενεργοποίησε συναισθηματικές και πνευματικές καταστάσεις. Σαφείς και οι αισθητικές επιδιώξεις του δημιουργού. Δέσποινα Καφενταράκη Ζωγράφος